Het ontstaan (tekst en beeld door Arie ter Beek t.b.v. de jubileumkrant 2024)
Aan het begin van de jaren zeventig was er slechts een enkeling die de waarde van de oude schepen als pleziervaartuig inzag. Op de een of andere manier zag een aantal jonge Duitsers uit Düsseldorf dat wel in. Zij waren het die oude schepen kochten om er mee te varen. Op een gegeven moment lag er in de haven van Spakenburg een handvol botters die in Duitse handen waren. Veelal bij elkaar in de bocht in de Oude Haven die later wel de ‘Duitse bocht’ werd genoemd.
De schippers hadden na het varen met of het klussen aan de botters behoefte met elkaar wat na te praten over het zeilen en het onderhoud aan hun schepen. In dezelfde tijd opende de BU 2-bar haar deuren. Alleen al door de naam, die verwees naar de botter BU 2 van de grootvader van cafébaas Jacob van Diermen, oefende de bar een aantrekkingskracht uit op de schippers.
Het begin
Met hun botters voeren de nieuwbakken schippers naar verschillende oude havens. Zo kwamen ze in aanraking met de zogenaamde Westwalbotterwedstrijden die aan de Westwal van het IJsselmeer werden georganiseerd. Aan deze wedstrijden mochten alleen schepen deelnemen die in originele staat verkeerden. Eigenaren van botters waarop een kajuit was gebouwd, konden niet meedoen. Dat gegeven was de directe aanleiding om een alternatieve wedstrijd te gaan organiseren waaraan alle schepen mochten meedoen.
Over het ontstaan doen verschillende verhalen de ronde. Die zijn in 2007 uitgebreid beschreven in het boek ‘Spakenburg en De Zuidwal’. De verhalen zijn niet eenduidig en dat betekent dat er in de loop van de tijd het een en ander bij is gefantaseerd. In ieder geval moest het een ludiek evenement worden. Als datum werd gekozen voor het Hemelvaartsweekend omdat er dan meer dagen beschikbaar waren om een wedstrijd te organiseren. Volgens overlevering werd het startsein gegeven in de BU 2-bar waarna de schippers zo snel mogelijk naar hun botter moesten hollen en vervolgens op de motor de haven uitvoeren. Ze koersten zo snel mogelijk naar het baken bij de haven van Huizen. Het schip dat na het ronden van dit baken het eerst weer vastlag in de haven van Spakenburg, was de winnaar. Die eerste wedstrijd vond plaats in 1973. Het was goed bevallen en afgesproken werd om de wedstrijd het jaar erop te herhalen in hetzelfde weekend. Dat was het moment waarop de Zuidwal definitief is ontstaan.
Wedstrijdbaan
Er was tijd om organisatorisch het een en ander te regelen. Er kwam voor 1974 een poster en een prijs. Dat was een buste van Vader Jahn (de grondlegger van de Duitse turnsport). Daarop kwam een grote ovale plaquette, waarop de naam van de winnaar gegraveerd moest worden. De
wedstrijdbaan werd tevoren op papier aan de deelnemers verstrekt. In het geval er noordwestenwind was, werd er gestart bij een boei iets ten oosten van de Eemmonding. Dan moest naar de haven van Huizen worden gekoerst, waarbij het Vogeleiland rechts moest blijven liggen. Vanaf Huizen moest het eiland op de terugweg weer rechts blijven en vervolgens moest nog een rondje om het eiland worden gevaren. De finish lag voor het havenhoofd van Spakenburg. Bij windstilte was er tijd voor bezinning en samenzang op het terras bij de BU 2. Als er sprake was van windkracht 7 of meer of op en andere manier slecht weer, dan ging de wedstrijd niet door. Wel kon er op eigen gelegenheid worden gevaren. Bij de min of meer eerste wedstrijd was de winnaar H. Schmitt van de EB 1. Sinds dat jaar is elk jaar daarna, met uitzondering van het ‘coronajaar 2020’ in het weekend na Hemelvaart een ‘Zuidwal’ gehouden.
1973 of 1974?
De meningen verschillen of de eerste wedstrijd heeft plaatsgevonden in het jaar 1973 of in het jaar 1974. In het programmaboekje voor het jaar 1976 staat vermeld dat in dat jaar voor de derde maal de wedstrijden werden georganiseerd. Dat houdt dan automatisch in dat de eerste wedstrijd in 1974 is geweest. Maar op de plaquette op het borstbeeld die als hoofdprijs werd uitgereikt, staat het jaar 1973 als eerste vermeld, al staat daar geen winnaar bij. De onduidelijkheid is wellicht in de wereld gekomen, omdat er verschillende verhalen over het ontstaan van de wedstrijd werden verteld. In enkele verhalen wordt gesuggereerd dat de Zuidwal spontaan is ontstaan tijdens een onderonsje in de BU 2. Uit de herinneringen van de initiatiefnemers blijkt duidelijk dat de wedstrijd is voorbereid. Het blijkt ook uit het feit dat gelijk al in 1974 een ‘poster’ werd uitgegeven. Dat kon alleen als er sprake was van voorbereidingstijd. De onduidelijkheid is wellicht ook ontstaan omdat in 1973 al een soort van botterwedstrijd werd gehouden. Dat was de ‘Internationale Spakenburger Botter Cup Race’. Een wedstrijd tussen botters, maar met een heel andere insteek dan de Zuidwalwedstrijden die vanaf 1974 georganiseerd werden. In de eerste plaats vonden de wedstrijden plaats in het weekend voor Koninginnedag die in 1973 op maandag viel. De wedstrijd begon in Spakenburg, maar eindigde na drie dagen in Volendam.
Anders
In 1975 verscheen er een eenvoudig programmaboekje. Dat bestond uit vier aan elkaar geniete stencils. En zelfs tweetalig. Dat geeft aan dat er sprake was van een grote Duitse inbreng. Het boekje geeft een beeld van het verloop van het evenement in dat jaar. Het spreidde zich uit over drie dagen: van vrijdag tot en met zondag. Op de vrijdag moesten de schepen zich in de haven van Spakenburg verzamelen. Niet in de havenkom bij de scheepswerf, maar aan de westelijke pier, zo ver mogelijk in de richting van het water. De klapper van het evenement vond plaats op zaterdag. Na een bespreking van de wedstrijdbaan in de BU 2, werd er gestart. In de loop van de tijd werden de zaken anders aangepakt. Er kwamen meer deelnemers en er kwam een wedstrijd voor bedrijven op de vrijdag. Het groeide uit tot een van de mooiste evenementen in de Gemeente Bunschoten.
Toevoeging bij het artikel (niet door Arie ter Beek)
In 2024 werd de 50e editie van de Zuidwal gevaren. Op zaterdag werd er gestart vanuit de BU 2. Met een opdracht in de hand konden de schepen uitvaren. Na de wedstrijd werd als vanouds de prijzen uitgereikt, Vader Jahn is nog steeds de hoofdprijs, al zijn er daarnaast ook 4 modellen in RVS, namelijk een Lemsteraak, Botter, Zeeschouw en een Staverse Jol. Hieronder een kleine impressie van de 50e editie.
Wikipedia